ЗАРАДЖЭННЕ ЗВОНАВАГА МАСТАЦТВА.
http://www.valentin-kovaliv.com/Звон — своеасаблівы феномен нацыянальнай культуры многіх народаў свету. Ён таксама, як пеўчае мастацтва, танец, жывапіс, дойлідства, рамёствы, з’яўляецца культурнай спадчынай народа.
На працягу стагоддзяў званы адыгрывалі значную ролю ў грамадскім, сацыяльным, культавым і мастацкім жыцці людзей, у тым ліку ў Расіі і Беларусі. У многіх краінах званы лічыліся предметам нацыянальнага гонару. Асаблівае месца належала звону ў жыцці славянскіх народаў як сімвалу незалежнасці і велічы дзяржавы з загадкавай з’явай, вядомай ва ўсім свеце пад назвай «руская душа».
Званы — адзін з найбольш старадаўніх музычных інструментаў. Ніхто сёння не можа з дакладнасцю сказаць, дзе і калі яны з’явіліся. Гістарычнай эпохай узнікнення званоў лічыцца бронзавае стагоддзе (VI — I стст. да н. э.). У ліку прадметаў, што выраблялі з бронзы ў гэты перыяд, — званочкі і бразготкі, якія сталі папярэднікамі цяперашніх званоў. Самыя старажытныя званочкі належаць Кітаю (XXII — XVIII стст. да н. э.). З тых часоў захаваўся бронзавы званочак вышынёй 4,5 см; знойдзены званочкі каля Ленкарані (XII ст. да н. э.) і Уладзікаўказа (XI — X стст. да н. э.), у Старажытным Егіпце і Іране (IX ст. да н. э.), Месапатаміі (IX — VIII стст. да н. э.).
Дзякуючы гандлёвым сувязям з Егіптам, краінамі Малой Азіі і Блізкага Усходу, званочкі становяцца вядомымі і ў антычным свеце. Ііснуе меркаванне, што яны маглі з’явіцца ў Еўропе і па Вялікім шаўковым шляху. Да VI — V стст. да н. э. званочкі і бразготкі ўваходзяць у жыццё старажытных яўрэяў, грэкаў, рымлян, скіфаў, якія насялялі тэрыторыю сучаснай Заходняй Еўропы. Яны мелі не вельмі моцны і прыемны гук, таму іх выкарыстоўвалі ў быце, імі ўпрыгожвалі калясніцы, адзенне, танцоўшчыцы замацоўвалі іх на запясці і шчыкалатцы.
Існавала традыцыя выкарыстання званочкаў і ў рэлігійных рытуалах — ім прылічвалася магічная сіла (лячэнне, барацьба са злымі духамі, рассейванне чараўніцтва і нават павышэнне надояў). Старажытныя рымляне званілі пры ахвярапрынашэнні і клалі званочкі ў труну памерлых. Старажытнагрэчаскія салдаты ўпрыгожвалі імі шчыты і адносіліся да іх як да амулетаў.
Услед за званочкамі шырока распаўсюджваюцца і званы. Радзімай іх лічаць Кітай. Ужо ў эпоху Чжоу (XII — III стст. да н. э.) тэхналогія вырабу званочкаў развіваецца настолькі, што дазваляе ствараць званы памерам да 80 см, прычым з загадзя зададзенай вышынёй гуку. З’яўляюцца наборы храматычна настроеных званоў. У 1978 г. у правінцыі Хубай знайшлі набор з 64 званоў, які адносіцца да V ст. да н. э.
Кітайскія званы былі распаўсюджаны па ўсей Паўднёва-Усходняй Азіі (Бірма, Індыя, Штай, Карэя, Японія і г. д.). 3 цягам часу званы пачалі вырабляць вялікіх памераў. Так, у Пекіне ў канцы XIX ст. было сем званоў па 3000 пудоў кожны, у японскім горадзе Кіёта ёсць звон вагой 4865 пудоў, а ў індыйскім Менгуне — 5960 пудоў.
Вялікай папулярнасцю ў Кітаі карысталася звонавая музыка. I сёння яна суправаджае культавыя, грамадзянскія, ваенныя рытуалы і цырымоніі, гучыць у час масавых забаў. Званы адыгрываюць значную ролю ў інструментарыі традыцыйных кітайскіх аркестраў, займаюць першаступеннае месца сярод музычных інструментаў. У старажытнакітайскім трактаце «Юэцзі» («Запіскі аб музыцы») званы ўзначальвалі спіс музычных інструментаў.
Прыблізным пунктам адліку з’яўлення званоў у антычным свеце лічаць перыяд з I ст. да н. э. да II ст. н. э. Археалагічныя знаходкі паказваюць, што ў гэты час у еўрапейскіх краінах назіралася павелічэнне памераў званочкаў. Так, пад попелам Пампеі і Геркуланума археолагі знайшлі два званочкі — 14 см і 17 см вышынёй. Вядома, што ў часы ўладарання імператара Аўгусціна ў рымскіх храмах у гонар багінь Кібелы і Празерпіны падвешвалі вялікія званы, якія выкарыстоўваліся для склікання веруючых у храм. Тут на першае месца выходзіць сігнальна-заклікальная функцыя званоў, галоўным паказчыкам якой з’яўляецца гучнасць. Таму памеры званоў пачалі павялічвацца — чым большы памер, тым мацнейшы гук і тым далей яго чуваць.
РАСПАЎСЮДЖВАННЕ ЗВАНОЎ НА ТЭРЫТОРЫІ БЕЛАРУСІ.
Званы маюць сваю гісторыю развіцця і на тэрыторыі Беларусі. Гэты працэс звязаны са станаўленнем Полацкага княства. Як ужо адзначалася вышэй, у сярэдзіне XI ст. полацкі князь Усяслаў павесіў у Полацку першыя званы. З XII ст. у многіх гарадах Полацкага княства пачалі будавацца каменныя цэрквы (Барыса-Глебская ў Навагрудку, Благаве-шчанская ў Віцебску, храм у Тураве, Мінская замкавая царква і інш.), а пры іх званіцы.
Вялікую ролю адыгрывалі званы ў беларускіх гарадах, што атрымалі кіраванне паводле магдэбургскага права (Брэст — 1390 г., Камянец — да 1492 г., Полацк — 1498 г., Пінск — 1581 г.і шш.). Кожны горад атрымліваў вечавы звон, які вешаўся на гарадской ратушы.
У 1569 г., у адпаведнасці з Люблінскай уніяй, Вялікае княства Літоўскае і Польшча аб’ядналіся ў федэратыўную дзяржаву — Рэч Паспалітую. З гэтага часу пачынаюць сваю дзейнасць шматлікія каталіцкія ордэны, ўзводзяцца касцёлы і капліцы.
Званы былі абавязковым элементам літургічнай практыкі каталіцызму, але пры касцёле забаранялася мець больш чым адін звон, што супярэчыла традыцыям рэлігійных звычаяў беларусаў. Дамініканцы былі вымушаны дазволіць касцёлам праводзіць богаслужэнне з выкарыстаннем вялікай колькасці званоў, а ў святочныя дні званіць «ва ўсе званы».
Пасля заключэння Брэсцкай уніі ў 1596 г. на Беларусі было ўведзена уніяцтва. Пачаліся ганенні на праваслаўную веру і распаўсюджванне уніі. Гэта садзейнічала сутыкненням паміж праваслаунымі і уніятамі. Так, 12 лістапада 1623 г. жыхары Віцебска забілі уніяцкага епіскапа I. Кунцэвіча. Пакараннем гораду стала адмена прывілеяў, дадзеных магдэбургскім правам. З гарадской ратушы быў зняты вечавы звон, а сама ратуша разбурана. Сучаснікі пісалі, калі з ратушы здымалі звон, навокал былі чутны цяжкія стогны і плач.
Шматлікія войны XVI — XVII стст. прынеслі разбурэнні на беларускую зямлю. Многія гарады і вёскі былі разрабаваны. Гэта датычыцца і касцёлаў, і цэркваў. Вялікі ўрон панеслі праваслаўныя цэрквы, якія не мелі сродкаў на пакупку царкоўнага начыння і званоў.
У XVIII ст. узмацніліся палітычныя і гандлёвыя сувязі з Расіяй. У гарадах з’явіліся майстры па ліццю званоў. Званы пачалі ліць у Полацку, Лагойску, Віцебску, Дзісне, Крычаве, Нясвіжы, Брэсце. Да нашых дзён захаваліся помнікі звонавага ліцця: Моладаўскі (1583 г.), Крычаўскі (1748 г.), Дзісненскія званы.
Пасля 2-га (1793 г.) і 3-га (1795 г.) падзелаў Рэчы Паспалітай тэрыторыя Беларусі была далучана да Расіі. З гэтага часу гісторыя развіцця званоў на Беларусі звязана з гісторыяй Расіі.
Вход
FAQ
Поиск
